Ünite 1 - İş Hukuku Hakkında Genel Bilgiler ve 4857 Sayılı İş Kanunu'nun Uygulama Alanları
İŞ HUKUKUNUN TARİHSEL GELİŞİMİ
Sanayi Devrimi Öncesi
Sanayi öncesi dönemde, kişilerin iradelerinden kaynaklanmayan zorunlu çalıştırılma söz konusuydu. Üretim aile üyeleri tarafından, bunların yeterli olmadığı durumlarda ise kölelerce sağlanmaktaydı. 10. YY'a kadar devam eden bu dönem; "Aile Ekonomisi ve Kölelik Düzeni" olarak adlandırılmaktadır.
Sanayi Devrimi
18. yüzyılın ikinci yarısında başlayarak "Sanayi Devrimi" olarak adlandırılan yeni bir dönemin başlamasına ön ayak olmuş ve toplumları ekonomik, sosyal ve hukuki yapılarında köklü değişimlere yol açmıştır.
Türkiye'de İş Hukukunın Tarihsel Gelişimi
Cumhuriyet Öncesi
Ülkemizde Avrupa'dakine benzer bir sanayi çok geç ortaya çıkmıştır. Osmanlı İmparatorluğu'nda ekonomi tarıma dayanmakta ve büyük işçi kitlelerini çalıştıran sanayi kuruluşları bulunmamaktadır. Alınan kararlar gayri müslim esnaf ve zanaatkârları bağlamıyordu. Bu nedenle zaviylerin güçleri giderek azalmaya başlamıştır. Gerek bu durumun ortaya çıkarıldığı sakıncaları önlemek ve gerekse de zamanın şartlarına uyma zorunluluğu, yavaş yavaş esnaf zaviyelerini üzerlerindeki din baskısından kurtarma çabalarına yöneltmiş ve İstanbul'un fethinden sonra Batı Avrupa ülkeleri ile yoğunlaşan ilişkiler sonucunda bu ülkelerde kurulu "korpezyon" düzeni Osmanlı İmparatorluğu'nda "lonca" olarak anılacak örgütler için yeni bir model olmuştur.
Ülkemizdeki ilk sanayileşme hareketleri Avrupa'ya kıyasla daha geç olarak 19. yüzyılın ikinci yarısında başlamıştır.
İş Hukukunun Kaynakları
Resmi Kaynaklar
Resmi İç Hukuk Kaynakları:
- Yasama kaynakları,
- Yürütme kaynakları,(Tüzükler ve Yönetmelikler)
- Yargı Kaynakları
Özel Kaynaklar
İş Sözleşmesi
İş ilişkisini düzenleyen temel kaynak iş sözleşmesidir. İş sözleşmesi, bireysel ilişkilerin temelini oluşturur ve bu ilişkide uygulanacak kuralları bellirlemesi açısından önemli bir kaynaktır.
Toplu İş Sözleşmesi
İşçi sendikası ile işveren sendikası veya sendika üyesi olmayan işveren arasında yapılan ve toplu düzeydeki iş ilişkilerinin kaynağıdır.
İşyeri İç Yönetmelikleri
İşveren tarafından belirli bir işyerinde çalışma koşullarını belirlemek için tek taraflı olarak hazırlanan, objektif ve genel nitelikte düzenlemelerdir.
İşverenin Emir ve Talimat Verme Hakkı
Çalışma koşullarını belirleyen kaynakların birisi de işverenin işçiye verdiği emir ve talimatlardır.
4857 Sayılı İş Kanunu'nun Uygulama Alanı
4857 Sayılı İş Kanunu'nun Faaliyet Kolları Bakımından Uygulama Alanı
Bu kanun 4. maddesindeki istisnalar dışında kalan bütün işyerleri, bu işyerlerinin işverenleri ile işveren vekillerine ve işçilerine faaliyet kollarına bakılmaksızın uygulanır.
İş Kanunu'nun Uygulama Alanı Dışındaki İşler:
- Deniz taşıma işleri
- Hava taşıma işleri
- 50 veya daha az işçi çalıştıran tarım ve orman işleri
- Aile ekonomisi sınırları içinde kalan tarımla ilgili yapı işleri
- Evde yapılan el sanatlarına ilişkin işler
- Ev hizmetleri
- Çıraklar
- Sporcular
- Rehabilite edilenler.
4857 Sayılı İş Kanunu'nun Kişiler Bakımından Uygulama Alanı
İşçi: Bir iş sözleşmesine bağlı olarak çalışan gerçek kişiye işçi denir.
İşveren: İşçi çalıştıran gerçek veya tüzel kişiler ile tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlar işveren sayılır.
İşveren Vekili: İşveren adına hareket eden ve işin, işyerinin ve işletmenin görevinde yer alan kimselere işveren vekili denir.
Alt İşveren: Bir işverenden, işyerinde yürüttüğü mal ve hizmet üretimine ilişkin yardımcı işlerde veya asıl işin bir bölümünde işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işlerde iş olan ve bu iş için görevlendirdiği işçilerin sadece bu işyerinde aldığı işte çalıştıran diğer işveren ile iş aldığı işveren arasında kurulan ilişkiye asıl işveren-alt işveren ilişkisi denir.
4857 Sayılı İş Kanunu'nun Yer Bakımından Uygulandığı Alanlar
İşyerinin Tanımı: İşveren tarafından mal veya hizmet üretmek amacıyla maddi olan ve olmayan unsurlar ile işçinin birlikte örgütlendiği birim.
