Ünite 2 - İş Sözleşmesi - İş Sözleşmesinin Unsurları, Türleri, Yapılması ve İş Sözleşmesinden Doğan Borçlar
İş Sözleşmesinin Tanımı
İşçi ve işveren arasındaki kurulan ilişkiye iş ilişkisi denir.
İş Sözleşmesinin Unsurları
İş sözleşmesinin varlığı için her şeyden önce iş görme ediminin üstlenilmiş olması gerekir.
-
Ücret Unsuru
İşçi yaptığı iş karşılığında ücret alır. İş görme unsuru gibi ücret de iş sözleşmesinin esaslı unsurudur. İş sözleşmesi ile taraflardan biri iş görmeyi, diğer taraf da ücret ödemeyi taahhüt etmektedir.
-
Bağımlılık Unsuru
İş Kanunu hükümlerinin uygulanabilmesi için, o iş sözleşmesine dayanarak aralarında iş ilişkisi kurulan işçi ve işveren arasında bağımlılık ilişkisi bulunmalıdır.
İş Sözleşmesinin Özellikleri
-
Özel Hukuk Sözleşmesi Olması
İş sözleşmesi, hukuki ehliyete sahip ve eşit haklara sahip işçi ve işverenin serbest iradelerinin birleşmesinden oluşan özel hukuk sözleşmesidir.
-
İş Sözleşmesi Karşılıklı Borç Yüklemesi
İş sözleşmesi kira, satım, istisna sözleşmeleri gibi karşılıklı borç yükleyen bir sözleşmedir. İşçü ücret alacağına karşılık iş görme borcu altına girmekte, buna karşılık da işveren de hizmet isteme hakkına sahip olmakta ancak karşılığında da ücret ödeme borcu altına girmektedir.
-
Devamlı Bir İş Sözleşmesi
İş sözleşmesi zamana bağlı devamlı bir iş sözleşmesidir. İş sözleşmesinde tarafların karşılıklı edimleri devamlılık arz ettiğinden, işçinin taahhüt ettiği işi yapması buna karşılık olarak işverenin ücret ödemesi, iş sağlığı ve güvenliği tedbirleri alması gibi bazı borçların yerine getirilmesi, kısa veya uzun süreli gerçekleşmektedir.
-
İşçinin Şahsına Bağlı Olması
İş sözleşmesi işçinin şahsına bağlı bir iş edimini ön görür. Bu nedenle, iş sözleşmesinin işçinin kendi şahsıyla ilgili olması, kira ve alım satım gibi mal ilişkisi kuran sözleşmelerden farklı kılmaktadır.
İŞ SÖZLEŞMESİNİN TÜRLERİ
Sürekli ve Süreksiz İş Sözleşmesi: Nitelikleri bakımından en çok 30 iş günü süren işlere süreksiz iş, bundan fazla devam edenlere sürekli iş denir.
Belirli ve Belirsiz İş Sözleşmesi: İş ilişkisinin belli bir süreye bağlı olarak yapılmadığı halde sözleşme belirsiz sayılır. Belirli süreli işlerde veya belli bir işin tamamlanması veya belirli bir olgunun ortaya çıkması gibi objektif koşullara bağlı olarak işveren ile işçi arasında yazılı şekilde yapılan iş sözleşmesi, belirli iş sözleşmesidir.
Tam Süreli ve Kısmi İş Sözleşmesi: İşçinin normal haftalık çalışma süresi ile çalışan işçiye göre önemli ölçüde daha az belirlenmesi durumunda sözleşme kısmi iş sözleşmesidir. Burada sözü edilen emsal işçi işyerinde aynı veya benzeri bir işte çalışan işçidir. İşyerinde böyle bir işçi bulunmadığı takdirde o iş kolunda sınırlı şartlara uygun işyerinde veya benzer işi üstlenen tam süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılan işçi emsal alınır.
Süreli ve Buna İlişkin Koşulları Önceden Belirlenen İş Sözleşmesi: İşçinin haftalık normal çalışma süresinin, tam süreyle çalışan emsal işçiye göre önemli ölçüde daha az belirlenmesi söz konusudur.
Çağrı Üzerine Çalışma: Yazılı sözleşme ile işçinin yapmayı üstlendiği işle ilgili olarak kendisine ihtiyaç duyulması halinde iş görme ediminin yerine getirileceğinin kararlaştırıldığı iş ilişkisi çağrı üzerine çalışmaya dayalı kısmi süreli bir iş sözleşmesidir.
Takım Sözleşmesi: Takım sözleşmesinde ismi yazılı işçilerden her birinin işe başlamasıyla, o işçi ile işveren arasında takım sözleşmesinde belirlenen şartlarla bir iş sözleşmesi yapmış sayılır.
Deneme Süreli İş Sözleşmesi: Tarafların iş sözleşmesinde deneme süresi koyup koymamakta serbest olmakla birlikte koydukları takdirde Kanun'da öngörülen deneme süresine ilişkin emredici hükümlere uymak zorundadırlar. Kanunumuza göre deneme süresi en çok iki aydır.
Mevsimlik İş Sözleşmesi: Yılın belirli bir döneminde sürdürülüp diğer dönemlerde sürdürülmeyn mevsimlik işler üzerine kurulan sözleşmelerdir.
Geçici(Ödünç)İş İlişkisi: İşveren devir sırasında işçinin yazılı rızasını almak suretiyle bir işçiyi, holding bünyesi içinde veya aynı şirketler topluluğuna bağlı başka bir işyerinde veya yapmakta olduğu işe benzer işyerlerinde çalıştırılması koşuluyla bir başka işverene iş görme edimini yrine getirmek üzere geçici olarak o iş ilişkisi gerçekleşmiş olur.
Geçici İş İlişkisinin Hüküm ve Sonuçları: Bu halde iş sözleşmesi devam etmekle beraber, işçi bu sözleşmeye göre üstlendiği işin görülmesi ve iş sözleşmesine geçici iş kurulan işverene karşı yerine getirmekle yükümlüdür.
Talimat verme hakkına sahip olan geçici işveren işçiye sağlık ve güvenlik risklerine karşı gerekli eğitimi vermekle yükümlüdür. Geçici iş ilişkisi kurulan işveren, işçinin kendisinde çalıştığı sürede işçiyi gözetme borcundan işveren ile birlikte sorumludur.
İş Sözleşmesinin Yapılması
İş sözleşmesinin kurulmasında, tarafların iş sözleşmesi yapmaya ehil olmaları yani ehliyet sahibi olmaları gerekmektedir.
İş Sözleşmesinde Şekil
Sözleşmelerin geçerliliği, kanunda aksi öngörülmedikçe, hiçbir şarta bağlı değildir. Kanunda sözleşmeler için öngörülen şekil, kural olarak geçerlilik şeklidir. Öngörülen şekle uyulmaksızın kurulan sözleşmeler hüküm doğurmaz.
İş Sözleşmesi Yapma Özgürlüğü ve Sınırları
İş sözleşmesi yapna özgürlüğü bir şahsın herhangi bir sözleşmyi yapıp yapmama veya sözleşmeyi dilediğ kimseyle yapma özgürlüğüdür. İş sözleşmesi yapma özgürlüğünün sınırlandırılması bazen iş sözleşmesi yapma zorunluluğu şeklinde, bazen de iş sözleşmesi yapma yasağı şeklinde ortaya çıkar.
İş Sözleşmesi Yapma Zorunluluğu
-
Özürlü ve Eski Hükümlü Çalıştırma Zorunluluğu
İşverenler, elli ya da daha fazla işçi çalıştırdıkları özel sektör işyerlerinde yüzde üç kamu işyerlerinde ise yüzde dört özürlü ve yüzde iki eski hükümlü işçiyi meslek, beden ve ruhi durumlarına uygun işlerde çalıştırmakla yükümlüdürler.
-
İşçi Kuruluşlarında Yönetim Görevi Biten İşçiyi Çalıştırma Zorunluluğu
İşçi kuruluşlarında yönetici olduğu için çalıştığı işyerinden ayrılan işçinin iş sözleşmesi askıda kalır. Yönetici dilerse işten ayrıldığı tarihte iş sözleşmesinin bildirim süresine uymaksızın veya sözleşme süresinin bitimini beklemeksizin fesheder ve kıdem tazminatına hak kazanır.
-
Hastalık Nedeniyle İş Sözleşmesi Feshedilen Gazeteciyi Çalıştırma Zorunluluğu
Basın İş Kanunu'ndan kaynaklanan bu zorunluluğa göre, hastalanan gazetecinin sözleşmesi 6 ay feshedilememektedir.
-
Maliyeti Sona Eren İşçileri Çalıştırma Zorunluluğu
Bir işyerinden malulen ayrılan bir işçinin maluliyeti ortadan kalkarsa, eski işine alınmalarını istemeleri halinde işverenin bunları eski işleri veya benzer işleri boş yer varsa derhal, yoksa boşalacak ilk işe o andaki koşullarla başka isteklilere tercih ederek almak zorundadırlar.
-
Askerliği veya Kanuni Ödev Dolayısıyla İşten Ayrılan İşçileri Tekrar İşe Alma Zorunluluğu
Herhangi bir askeri ve kanuni ödev dolayısıyla işten ayrılan işçiler bu ödevin sona ermesinden başlayarak iki ay içinde işe girmek istedikleri takdirde işveren bunları boş yer varsa derhal, yoksa boşalacak ilk işe başka isteklileri tercih ederek, o anki şartlarla işe almak zorundadırlar.
İş Sözleşmesi Yapma Yasağı
1- Çocuk ve Genç İşçi Çalıştırma Yasağı
Onbeş yaşını doldurmamış çocukların çalıştırılması yasaktır. Ancak ondört yaşını doldurmuş ve ilköğretimlerini tamamlamış olan çocuklar, bedensel, zihinsel ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak şekilde hafif işlerde çalıştırılabilirler.
2- Kadın İşçi Çalıştırma Yasağı
Maden ocakları ile kablo döşemesi, kanalizasyon ve tünel inşaatı gibi yer altında veya su altında çalışılacak işlerde onsekiz yaşını doldurmamış erkek ve her yaştak kadınların çalıştırılması yasaktır.
İşçinin İşverene Karşı Olan Borçları
Sadakat Borcu
İşçi yüklendiği işi özenle yapmak ve işverenin haklı menfaatinin korunmasında sadakatli davranmak zorundadır.
Teslim ve Hesap Verme Borcu
İşçi üstlendiği işin görülmesi sırasında üçüncü kişiden işveren adına aldığı şeyleri ve özellikle paraları ona derhal teslim etmek ve bunlar hakkında hesap vermekle yükümlüdür.
Düzenlemelere ve Talimatlara Uyma Borcu
İşveren, işin görülmesi ve işçilerin işyerindeki davranışlarıyla ilgili genel düzenlemeler yapabilir ve onlara özel talimatlar verebilir. İşçiler bunlara dürüstlük kurallarının gerektirdiği ölçüde uymak zorundadır.
İşverenin Borçları
İşverenin İşçiyi Gözetme Borcu
İşveren, işçinin hizmet ilişkisinde işçini kişiliğini korumak ve ona saygı göstermek ve işyerinde dürüstlük ilkelerine uygun bir düzeni sağlamak, özellikle işçilerin psikolojik ve cinsel tacize uğramamaları ve bu tür tacizlere uğramış olanların fazla zarar görmemeleri için gerekli önlemler almakla yükümlüdür.
İş Sağlığının ve Güvenliğinin Sağlanması
İşveren, iş yerinde iş sağlığı ve güvenliği için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak; işçiler de iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymakla yükümlüdür.
Eşit Davranma Borcu
Herkes dil, renk, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayrım gözetilmeksizin Kanun önünde eşittir.
